Toen ik voor het eerst een camera oppakte, had ik maar één missie: alles in beeld moest scherp zijn, van het onderwerp tot de achtergrond. Een goede fotograaf onderscheidt zich immers door haarscherpe foto’s te maken, zo was mijn opvatting.
Stapels matige foto’s verder ben ik helemaal teruggekomen van die gedachte. Hoe dat zit? Het antwoord heeft alles te maken met een van de belangrijkste instellingen van je camera of telefoon: het diafragma. In dit artikel leg ik uit wat het diafragma is en hoe je het als fotograaf in je voordeel kunt gebruiken.
Wat is het diafragma?
Fotografie draait om licht. Of specifieker: een foto is het resultaat van het licht dat op de sensor van je (telefoon)camera valt. Hoe meer licht je toelaat, hoe lichter de foto zal uitvallen. Als fotograaf kun je aan drie schuifjes draaien om die lichtinval te beïnvloeden. Die drie schuifjes noemen we gezamenlijk de belichtingsdriehoek: de sluitertijd, de ISO-waarde en het diafragma.
Het diafragma is niets meer dan de opening in de lens waardoor het licht de sensor in je camera bereikt. Je kunt het vergelijken met een schoenendoos waarin je een gaatje maakt. De opening in zou in dat geval het diafragma zijn, de achterwand de sensor. (Plak je lichtgevoelig papier in een schoenendoos, dan zou je deze daadwerkelijk als camera kunnen gebruiken.)
Hoe werkt het diafragma en wat is een f-getal?
De grootte van die lensopening kun je aanpassen door de instellingen van je camera te wijzigen: hoe groter de opening, hoe meer licht er op de sensor valt en hoe lichter de foto uitvalt. Duizelt het al? Vergelijk het diafragma dan met je pupillen, die werken precies hetzelfde. In de volle zon, bij veel licht, vernauwen je pupillen. In het donker worden ze juist wijder om zo veel mogelijk van het schaarse licht op te vangen.
De grootte van het diafragma in een camera wordt uitgedrukt in het f-getal: hoe groter het f-getal, hoe kleiner de opening. Dat klinkt in het begin een beetje tegenstrijdig, maar dat is een regel die je simpelweg uit je hoofd kunt leren. In de meeste lenzen – het diafragma zit in de lens, niet in de camera zelf – is f/22 het grootste f-getal (dus: de kleinst mogelijke lensopening). Het kleinst mogelijke f-getal verschilt per lens. Over het algemeen geldt dat de lensopening in duurdere lenzen wijder open kan dan in goedkopere. Ter illustratie: ik bezit één lens met een minimaal f-getal van f/1.4, maar ook een met een minimaal f-getal van f/2.8 en f/5.6.
Hoe groter het f-getal, hoe kleiner de lensopening en des te minder licht er nodig is voor een goed belichte foto.
Hoe benut je het diafragma in je voordeel?
Heb je het bovenstaande gelezen, dan kan ik me voorstellen dat je nog niet helemaal begrijpt waarom je het diafragma überhaupt zou willen aanpassen. Je kunt de hoeveelheid licht op de sensor toch ook beïnvloeden door de sluitertijd te veranderen? Dat klopt! Maar net zoals met de sluitertijd, kun je specifieke effecten aan een foto toevoegen door met het diafragma te spelen.
Het belangrijkste bijeffect van het veranderen van het diafragma is de wisselende scherptediepte: de mate waarin de hele foto scherp is. Hoe groter de diafragmaopening, hoe kleiner de scherptediepte. Daarmee kun je bepaalde objecten in de foto extra uitlichten. Ons oog is namelijk geneigd eerst naar het scherpste deel van een foto te kijken. Hieronder zie je daarvan een praktijkvoorbeeld.
Voor deze foto gebruikte ik een grote diafragmaopening (f1.4). Daardoor kan veel licht de sensor van mijn camera bereiken én ontstaat er een kleine scherptediepte:alleen mijn gezicht is scherp, de achtergrond en de rand van de spiegel op de voorgrond zijn onscherp. Het gevolg is dat de aandacht direct naar het onderwerp wordt getrokken.
Voor deze foto gebruikte ik een kleine diafragmaopening (f/22). Het gevolg is weliswaar dat de hele foto scherp is, van voorgrond tot achtergrond, maar ook dat het een onrustig plaatje is om naar te kijken. Zo zie je mij, maar ook dat ik mijn planten beter moet verzorgen.
Extra tips om je op weg te helpen
- Niet echt een tip, maar goed om te weten: veel telefoons beschikken over een camera met een vast diafragma, bijvoorbeeld van f/2.8. Door ingebouwde modi als de portretstand, kun je op een kunstmatige manier toch spelen met de scherptediepte in een foto.
- Een goede manier om te oefenen met de sluitertijd is door de Av-stand op je camera te gebruiken (op Nikoncamera’s ook wel A-modus genoemd). Met die instelling bepaal jij het diafragma en past de camera daar automatisch de sluitertijd en ISO-waarde op aan, zodat de belichtingsdriehoek in balans is (lees: dat de foto niet over- of onderbelicht is).
Lees ook: Hoe zorg je voor een goede compositie in een foto?
Kevin van Huët
Digital Content Manager
Kevin is als Digital Content Manager verantwoordelijk voor de digitale kanalen van National Geographic. In zijn vrije tijd gaat hij graag naar plekken die bustoeristen liever links laten liggen, zoals het Belgische spookdorp Doel, Iran of het niet-erkende landje Transnistrië. Zijn mooiste avontuur was een treinreis van Noord-Korea naar Nederland, de lekkerste koekjes voor onderweg scoorde hij in Mongolië.
